Osoby starsze pochodzące z Ukrainy są szczególnie narażone na straszliwe konsekwencje inwazji Rosji. Po przesiedleniu nie są w stanie uzyskać dostępu do zakwaterowania na równi z innymi grupami – informuje Amnesty International w nowym raporcie.
- Osoby starsze rani się i zabija częściej niż inne grupy.
- Osoby starsze mieszkają w zniszczonych domach w warunkach stanowiących dla nich zagrożenie.
- W wyniku rosyjskiej inwazji na Ukrainę tysiące przesiedlonych starszych osób przebywa w przepełnionych państwowych domach opieki, w których brak wystarczającego personelu.
Raport „I used to have a home”: Older people’s experience of war, displacement, and access to housing in Ukraine [pol. „Kiedyś miałem dom”: Doświadczenie starszych osób w obszarze wojny, przesiedleń i dostępu do zakwaterowania w Ukrainie] dokumentuje sytuację osób starszych, które często są zmuszone pozostać na terenach dotkniętych wojną lub nie są w stanie z nich uciec. Narażają się tym samym na krzywdę i niebezpieczne warunki życia, mieszkając w poważnie zniszczonych budynkach. Ci, którym udało się uciec, często nie mogą sobie pozwolić na pokrycie kosztów wynajmu, a tysiące osób musi przebywać w przepełnionych państwowych domach opieki. W ośrodkach tych brakuje personelu, co powoduje, że przebywające w nich osoby starsze nie mają zapewnionego odpowiedniego poziomu opieki.
Inwazja Rosji na Ukrainę dotknęła wszystkie grupy społeczne bez względu na wiek, jednak to właśnie osoby starsze są szczególnie narażone na jej dramatyczne konsekwencje. Miliony z nich, nie mając innego wyboru niż opuszczenie swoich domów, stanęły przed wielkim niebezpieczeństwem. Najwłaściwszym sposobem ochrony ich praw jest zakończenie przez Rosję bezprawnej napaści.
Inwazja Rosji ma nieproporcjonalnie duży wpływ na osoby starsze. Wiele z nich pozostaje na obszarach, które regularnie są celami ataków naziemnych i powietrznych.
Anna Błaszczak-Banasiak, Dyrektorka Amnesty International Polska
„Osoby starsze często albo pozostają w swoich domach w niebezpiecznych warunkach, albo – gdy są w stanie uciec – trafiają do schronisk, które nie dysponują odpowiednimi zasobami, aby zaspokoić ich potrzeby (dotyczy to zwłaszcza osób z niepełnosprawnością). W ogromnej liczbie przypadków osoby te trafiają potem do domów opieki. W związku ze zbliżającą się zimą społeczność międzynarodowa musi pilnie podjąć działania w celu zwiększenia wsparcia dla tej grupy”.
Rząd Ukrainy podjął zdecydowane działania w celu ewakuacji ludzi z obszarów dotkniętych wojną, m.in. ogłaszając w lipcu obowiązkową ewakuację około 200 tys. osób z obwodu donieckiego.
Koszty i logistyka zapewnienia zakwaterowania osobom starszym przesiedlonym w wyniku wojny nie powinny jednak leżeć wyłącznie na stronie Ukrainie. Amnesty International wzywa inne państwa do ułatwienia ewakuacji tej grupy do dostępnego zakwaterowania za granicą. Szczególna ochrona powinna przysługiwać osobom z niepełnosprawnościami.
Organizacje międzynarodowe powinny w większym stopniu wesprzeć finansowo osoby starsze i zapewnić im możliwość wynajęcia mieszkań. Powinny również – we współpracy z władzami Ukrainy – włączyć je do grona osób, które w pierwszej kolejności powinny zostać umieszczone w nowo wybudowanych mieszkaniach.
Nieproporcjonalne represje
W Ukrainie osoby powyżej 60. roku życia stanowią prawie jedną czwartą populacji. Osoby starsze są szczególnie mocno narażone na ataki. Według Biura Wysokiego Komisarza ONZ ds. Praw Człowieka (OHCHR), które gromadzi dane o ofiarach cywilnych w Ukrainie, osoby powyżej 60. roku życia stanowiły 34% cywilów zabitych od lutego do września 2022 roku (odnosi się to jedynie do przypadków, w których odnotowano wiek).
Osoby starsze, częściej chorujące, są również bardziej zagrożone na terenach okupowanych, gdzie siły rosyjskie poważnie ograniczyły dostęp pomocy humanitarnej. Stanowi to rażące naruszenie prawa międzynarodowego.
64-letnia Swietłana*, która przebywała w okupowanej przez Rosjan wsi pod Charkowem, powiedziała, że jej 61-letni brat w kwietniu 2022 roku zasłabł z powodu udaru mózgu. Został hospitalizowany, ale w szpitalu nie było prądu ani bieżącej wody. Wypisano go następnego dnia.
„Nie mogli nic zrobić, nie mogli zrobić elektrokardiogramu, nie mogli zrobić encefalogramu, nie mieli żadnych leków” – opowiedziała Swietłana. Niecały tydzień później jej brat zmarł w wyniku drugiego udaru. Potwierdza to akt zgonu przeanalizowany przez Amnesty International.
Przesiedlenia i rosnąca instytucjonalizacja
Wiele przesiedlonych osób starszych ma trudności ze znalezieniem odpowiedniego mieszkania. Rosnące ceny wynajmu oraz emerytury w wysokości poniżej minimum socjalnego sprawiają, że są one narażone na całkowitą utratę miejsca do życia.
73-letnia wysiedlona z obwodu ługańskiego Nina Silakowa była dwukrotnie eksmitowana z wynajmowanych mieszkań. Pierwszy raz w sierpniu, gdy dostała ataku serca i jej właścicielka obawiała się, że będzie musiała się nią opiekować, drugi raz – w październiku. Nina obawiała się, że nie będzie w stanie znaleźć trzeciego mieszkania.
W mieście jest problem ze znalezieniem mieszkania, ponieważ jest tylu przesiedlonych. Nie wiem, gdzie się zwrócić. Czy mam wyjść na ulicę i pytać przechodniów? Ludzie po prostu przejdą obok i pomyślą, że jestem starą, chorą babcią.
Amnesty International stwierdziła, że dostępne schroniska były często fizycznie niedostępne dla osób starszych z niepełnosprawnością i nie dysponowały wystarczającą liczbą personelu. W rezultacie osoby starsze często nie miały wyboru i musiały zamieszkać w państwowych domach opieki. Tylko w okresie od lutego do lipca 2022 roku co najmniej 4 tysiące starszych osób zostały umieszczone w tych ośrodkach po tym, jak straciły swoje domy podczas wojny. Dane te pochodzą od ukraińskiego Ministerstwa Polityki Społecznej.
Olha Wolkowa, która w Dnieprze prowadzi schronisko dla przesiedlonych starszych osób z niepełnosprawnościami, powiedziała: „około 60% osób zostaje umieszczonych w domach opieki. Nie stać ich na wynajęcie mieszkania, na opłacenie mediów, na jedzenie. Dlatego musimy ich tam wysyłać”.
Amnesty International odwiedziła siedem instytucji dla osób starszych i z niepełnosprawnościami w Ukrainie i stwierdziła, że placówki te nie są w stanie zapewnić wymaganego poziomu opieki, w szczególności osobom o ograniczonej mobilności. Częściowo wynika to z braku wystarczającej liczby pracowników do opieki nad nimi. Niezależni ukraińscy obserwatorzy potwierdzili, że takie warunki panowały jeszcze przed wojną, a ta tylko pogłębiła braki kadrowe.
„Przewracają mnie na drugi bok tylko wtedy, gdy zmieniają mi pieluchę rano i wieczorem. Jesteśmy tu porzuceni” – powiedziała 76-letnia Ludmiła, która mieszka w placówce w obwodzie charkowskim.
W domu opieki w zasadzie nie zapewnia się rehabilitacji… Leży się tam aż do śmierci.
Olha Wolkowa
W miarę trwania wojny, cała infrastruktura została poważnie osłabiona. Rząd ukraiński musi jednak zrobić wszystko, co w jego mocy, aby zapewnić niezależnym obserwatorom dostęp do instytucji państwowych. Musi również zagwarantować, że przebywające w nich osoby starsze, zostaną zaliczone do grup, którym w pierwszej kolejności będą udostępniane mieszkania zastępcze, gdy tylko staną się dostępne.
Niebezpieczne budynki
Niektórzy starsi ludzie zdecydowali się pozostać w swoich domach. Inni powiedzieli Amnesty International, że nie byli w stanie uciec, ponieważ nie dotarły do nich informacje o ewakuacji.
61-letnia Ludmiła Zernosek mieszka w Czernihowie ze swoim 66-letnim mężem, który porusza się przy pomocy wózka inwalidzkiego. Powiedziała: „Koło mojego budynku codziennie przechodzili młodzi ludzie z plecakami. Dopiero później dowiedziałam się od sąsiadów, że idą do centrum miasta, gdzie odbywała się ewakuacja. Ale to byłoby 40 minut pieszo. Nie dotarłabym tam z mężem. Nikt nas nie informował o ewakuacjach. Dowiedziałam się o nich po fakcie”.
Amnesty International udokumentowała również przypadki, gdy osoby starsze mieszkały w domach bez prądu, gazu i bieżącej wody. Okna lub dachy, które zostały uszkodzone podczas wojny nie zapewniały już ochrony przed deszczem, śniegiem czy niskimi temperaturami.
Kiedy Amnesty International przeprowadzała wywiad z 76-letnią Hanną Seliwon w Czernihowie, tylko łazienka w jej domu była zadaszona. Wolontariusze położyli jej w wannie materac, by Hanna mogła gdzieś spać.
Hanna powiedziała: „Wszyscy mieszkańcy naszej ulicy wyjechali. Zostałam tylko ja i dwie inne starsze kobiety. Jedna z nich była niepełnosprawna. Nie miałyśmy się gdzie podziać. Chowałam się w dziurze w piwnicy. 29 marca miasto było pod ostrzałem i kiedy wyszłam z piwnicy, zobaczyłam jedynie płomienie. Mój dom się palił, a mnie nogi odmówiły posłuszeństwa”.
Amnesty International wzywa państwa i organizacje międzynarodowe do zwiększenia wsparcia dla osób starszych w Ukrainie. Niezbędne jest ułatwienie im dobrowolnej ewakuacji za granicę, priorytetowe traktowanie w zakresie udzielania pomocy pieniężnej oraz wsparcie dla tworzenia miejsc zakwaterowania dostępnych fizycznie dla starszych osób z niepełnosprawnością.
Ze względu na mroźne zimowe miesiące osoby starsze muszą być ewakuowane do dostępnych schronisk, a remont ich domów stać się priorytetem.
Anna Błaszczak-Banasiak
Metodologia
Na potrzeby tego raportu Amnesty International przeprowadziła wywiady z 226 osobami, w tym podczas osobistych wizyt w siedmiu państwowych ośrodkach. Badania zostały przeprowadzone między marcem a październikiem 2022 roku i obejmowały czterotygodniowy pobyt badaczy w Ukrainie w czerwcu i lipcu 2022 roku.
Odpowiedzialność za zbrodnie wojenne
Amnesty International dokumentuje zbrodnie wojenne i inne naruszenia międzynarodowego prawa humanitarnego popełnione podczas inwazji Rosji na Ukrainę. Organizacja wielokrotnie wzywała do pociągnięcia do odpowiedzialności członków rosyjskich sił i urzędników odpowiedzialnych za agresję i za naruszenia prawa międzynarodowego, a także z zadowoleniem przyjęła trwające w Ukrainie śledztwo Międzynarodowego Trybunału Karnego. Kompleksowe rozliczenie Ukrainy będzie wymagało wspólnych wysiłków zarówno na poziomie międzynarodowym, jak i krajowym.
*Imię zmieniono
Zdjęcie w nagłówku: Starsza kobieta z niepełnosprawnością ewakuowana w obwodzie charkowskim, Ukraina. Październik 2022. © Amnesty International.
Zobacz więcej informacji na temat inwazji Rosji na Ukrainę na stronie Solidarni z Ukrainą.
Zatrzymaj bezprawne przesiedlenia ukraińskiej ludności cywilnej – Podpisz petycję!