Po 6 latach Europejski Trybunał Praw Człowieka orzekł w sprawie braku możliwości zawarcia związku przez pary jednopłciowe w Polsce (Przybyszewska i inni v. Polska – skarga 11454/17 i 9 innych).
ETPCz uznał, że brak możliwości zawarcia związku jednopłciowego w polskim systemie prawnym łamie Europejską Konwencję Praw Człowieka. Polskie pary, które skierowały wniosek do Strasburga, mogły oczekiwać pozytywnego rozstrzygnięcia, gdyż w ostatnim czasie doszło do zmiany linii orzeczniczej Trybunału zapoczątkowanej w 2015 r. w sprawie Oliari i inni przeciwko Włochom. Przed tym orzeczeniem ETPCz nie nakładał na państwa obowiązku w zakresie uregulowania związków jednopłciowych. Orzeczenie z 2015 r. nałożyło na Włochy obowiązek wprowadzenia możliwości zawierania związków jednopłciowych, ale odnosiło się do specyficznego przypadku Włoch, w których pary jednopłciowe korzystały już częściowo z ochrony prawnej.
Przełomowe orzeczenie miało miejsce 17 stycznia 2023 r., kiedy ETPCz stwierdził, że Rosja jest zobowiązana do zapewnienia w prawie uregulowania związków osób tej samej płci. Wyrok w sprawie Polski jest potwierdzeniem standardów interpretacji Europejskiej Konwencji Praw Człowieka ustalonych przez Trybunał.
Trybunał uznał, że obecna sytuacja prawna w Polsce, w której osoby tej samej płci nie mogą w żadnej formie oficjalnie zawrzeć związku, nie spełnia obowiązków, jakie Artykuł 8. Europejskiej Konwencji Praw Człowieka nakłada na wszystkie państwa członkowskie Rady Europy. Zaniechanie polskiego państwa uniemożliwia osobom będącym w jednopłciowych związkach uregulowanie podstawowych aspektów swojego życia.
W swojej argumentacji Trybunał wymienił standardy ustalone w sprawie przeciwko Rosji, które nakładają na państwa członkowskie obowiązek zapewnienia związkom jednopłciowym możliwości formalizacji związku. Państwa członkowskie mogą dowolnie zdecydować w jaki sposób zalegalizują związki jednopłciowe, jednak taka forma legalizacji nie może prowadzić do jedynie iluzorycznego uznania oraz ochrony. Dostępna forma legalizacji związków jednopłciowych musi zapewniać ochronę interesów ekonomicznych i moralnych, które są kluczowe dla życia każdego związku (takich jak sprawy podatkowe czy ubezpieczeniowe).
Odnosząc się bezpośrednio do sytuacji w Polsce, ETPCz podkreślił, że legalne związki jednopłciowe mają znaczenie również dlatego, że możliwość formalnego zawarcia związku stanowi część tożsamości danych osób i relacji między nimi. Możliwość formalizacji związku sprawia, że jest on traktowany poważniej w społeczeństwie.
Jednym z argumentów polskiego rządu przeciwko zalegalizowaniu związków tej samej płci było twierdzenie, że każdy związek może kształtować swoją sytuację prawną poprzez prywatne umowy. Zdaniem Trybunału jednak podobne rozwiązanie nie zapewniłoby w związkach jednopłciowych niezbędnej ochrony polegającej m.in. na wsparciu moralnym i materialnym, zobowiązaniu do wzajemnego utrzymania i prawa do spadku. Ponadto, w większości sytuacji związki jednopłciowe nie mogą w Polsce liczyć na uznanie, gdy wchodzą w kontakt z oficjalnymi organami władzy.
ETPCz odrzucił również argumentację polskiego rządu sugerującą, że związki jednopłciowe nie powinny być w Polsce uregulowane z powodu niechętnych temu nastrojów społecznych. Trybunał powołał się na badania opinii publicznej, według których znaczna większość Polaków opowiada się za legalizacją związków jednopłciowych. Dodatkowo ETPCz uznał, że nastroje społeczne nie mogą w żaden sposób uzasadniać nieuregulowania związków jednopłciowych, czyli obowiązku każdego państwa wynikającego z Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.
Polski rząd powoływał się również na znaczenie instytucji rodziny w polskim prawie i potrzebę jej szczególnej ochrony. Ten argument również został odrzucony przez Trybunał, który uznał, że istnienie legalnej formy związków jednopłciowych w żaden sposób nie krzywdzi innych rodzin ani stałych związków. Co więcej, legalne związki jednopłciowe w żaden sposób nie przeszkadzają innym osobom w zawarciu małżeństwa czy związku partnerskiego lub założeniu rodziny w definicji, jaka tylko im odpowiada. Legalne związki jednopłciowe nie są zagrożeniem dla niczyich praw.
Teraz pozostaje tylko czekać, jak i kiedy polski rząd zdecyduje się wykonać wyrok ETPCz.